ปี 2566 : โครงการจัดการน้ำชุมชน สู่การพัฒนาเกษตรกรและท้องถิ่นอย่างยั่งยืน(พื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ)

27/02/2025

โครงการจัดการน้ำชุมชน สู่การพัฒนาเกษตรกรและท้องถิ่นอย่างยั่งยืน เกิดจากความร่วมมือระหว่าง สสน. สภาเกษตรกรแห่งชาติ และ สมาคมองค์การบริหารส่วนจังหวัดแห่งประเทศไทย ในเรื่อง “การบริหารจัดการน้ำเพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหาอุทกภัยและภัยแล้ง ด้วยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี” โดยร่วมดำเนินงานขยายผลคลังข้อมูลน้ำแห่งชาติ สู่ระดับท้องถิ่น นำข้อมูลสารสนเทศทรัพยากรน้ำ ร่วมกับการสำรวจจัดเก็บข้อมูลเชิงพื้นที่เพิ่มเติม นำไปสู่แผนพัฒนาแหล่งน้ำเชิงพื้นที่ เกิดแผนที่น้ำระดับตำบล เพื่อใช้วิเคราะห์ และจัดทำแผนพัฒนาแหล่งน้ำ สามารถบริหารจัดการเพื่อแก้ไขปัญหาน้ำแล้งน้ำท่วมในพื้นที่ได้อย่างเหมาะสม โดยมีแผนดำเนินงานรวมทั้งสิ้น 100 พื้นที่ (ตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 22 สิงหาคม 2560)

ตัวอย่างความสำเร็จ ชุมชนบ้านแคน ตำบลวังเหนือ อำเภอบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์

ชุมชนบ้านแคน เป็นชุมชนที่อยู่นอกเขตชลประทาน ใช้น้ำฝนและน้ำจากลำห้วยเป็นหลัก หลังจากชุมชนร่วมกับ สสน. และสภาเกษตรกรจังหวัดบุรีรัมย์ สำรวจสภาพทั่วไปของแหล่งน้ำ พบว่าสภาพภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นที่ราบ มีลำห้วยสายหลัก 1 สาย ได้แก่ ห้วยหอย รับน้ำมาจากห้วยโคกหนองตาดและหนองหลักสองและไหลลงสู่ลำตะโคง ก่อนลงสู่แม่น้ำมูล ที่อำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์

ในอดีตในช่วงหน้าแล้งชุมชนประสบปัญหาขาดแคลนน้ำอุปโภคบริโภค และไม่มีน้ำเพียงพอทำการเกษตร ส่วนฤดูฝนมักประสบปัญหาน้ำหลากและน้ำท่วมขังในพื้นที่เกษตร เนื่องจากชุมชนขาดการวางระบบกักเก็บน้ำ ส่งผลให้ประสบปัญหาทั้งน้ำแล้งและน้ำหลากในพื้นที่เดียวกัน

ชุมชนบ้านแคน ร่วมกับ สสน. ดำเนินงานบริหารจัดการทรัพยากรน้ำชุมชน โดยประยุกต์ใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเพื่อกำหนดแนวทางพัฒนาแหล่งน้ำเชิงพื้นที่ ร่วมกันสำรวจและเก็บข้อมูลควบคู่กับการใช้แผนที่ภาพถ่ายจากดาวเทียม เครื่องระบุพิกัด (GPS) วิเคราะห์และจัดทำข้อมูลสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) สร้างคณะทำงานที่มีศักยภาพในแต่ละด้าน เพื่อร่วมกันดูแลรักษาและบริหารจัดการน้ำให้สอดคล้องกับภูมิสังคม ดำเนินงานในพื้นที่ร่วมกับหน่วยงานต่างๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน จนเกิดความเข้มแข็ง โดยในปี 2566 ชุมชนได้วางแผนการดำเนินงานในพื้นที่หมู่ 7 บ้านแคน รายละเอียดดังนี้

1) งานพัฒนาโครงสร้างน้ำ

•   แผนงานที่ 1 สร้างฝายแกนดิน ดาดคนกรีตเสริมเหล็ก จำนวน 3 จุด
•   แผนงานที่ 2 ขุดคลองส่งน้ำ พร้อมวางท่อเชื่อม

2) งานสร้างตัวอย่างเกษตรทฤษฎีใหม่

•   แผนงานที่ 1 แปลงเกษตร

3) งานเยาวชน

•   เพาะพันธุ์กล้าไม้ท้องถิ่น

ชุมชนบ้านแคน ได้บริหารจัดการฝาย เชื่อมโยงแหล่งน้ำและเสริมการกักเก็บน้ำ เพื่อกักเก็บน้ำไว้ใช้สำหรับทำเกษตรในช่วงฤดูแล้ง โดยมีคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำชุมชน และองค์การบริหารส่วนตำบลวังเหนือ ร่วมวางแผนการบริหารจัดการน้ำ สามารถเพิ่มปริมาณน้ำ 22,680 ลูกบาศก์เมตรต่อปี หมู่บ้านที่ได้รับประโยชน์ 5 หมู่บ้าน ได้แก่ หมู่ที่ 1 บ้านปลัดปุ๊ก หมู่ที่ 2 บ้านอารัง หมู่ที่ 6 บ้านปลัดปุ๊ก หมู่ที่ 7 บ้านแคน หมู่ที่ 11 บ้านหนองไผ่ พื้นที่รับประโยชน์ 581 ไร่ จำนวน 170 ครัวเรือน 680 คน

นอกจากงานพัฒนาแหล่งน้ำ สสน. ร่วมกับองค์การบริหารส่วนตำบลวังเหนือ ส่งเสริมการแก้ไขปัญหาด้านการเกษตร เนื่องจากเกษตรกรในชุมชนปลูกพืชเชิงเดี่ยว ได้แก่ ข้าว อ้อย มันสำปะหลัง เป็นส่วนใหญ่ ซึ่งมีต้นทุนสูง ทำให้ประสบปัญหาขาดทุนและเป็นหนี้

โดย สสน. และองค์การบริหารส่วนตำบลวังเหนือ ได้ให้ความรู้และสนับสนุนการสร้างแปลงเกษตรตามแนวทฤษฎีใหม่ สร้างเป็นตัวอย่าง เน้นการพึ่งพาตนเอง ลดรายจ่าย ช่วยเพิ่มผลผลิตและรายได้ตลอดทั้งปี สามารถวิเคราะห์ และบริหารจัดการน้ำ ตลอดจนสามารถวางแผนปฏิทินการเพาะปลูก

นอกจากนี้ สสน. ยังส่งเสริมงานด้านพัฒนาเครือข่ายเยาวชน เพื่อให้เยาวชนได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ สื่อสารถ่ายทอด นำเทคโนโลยีไปใช้ในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ และเป็นกำลังสำคัญในการช่วยเหลือสังคม รวมทั้งอนุรักษ์ทรัพยากร ดิน น้ำ ป่า ของสถานศึกษาหรือชุมชน